Ngoài lục quân, Bắc Kinh đã đề ra chi.ến lược để xác định lực lượng không quân nên được triển khai khi nào và như thế nào trong cuộc chi.ến tra.nh biên giới với Việt Nam năm 1979.

Rạng sáng 17/2/1979, Bắc Kinh ồ ạt đưa quân tấ.n cô.ng toàn tuyến biên giới Việt Nam, mở màn cho cuộc chi.ến 30 ngày trên địa bàn 6 tỉnh: Lào Cai, Lai Châu, Cao Bằng, Hà Giang, Lạng Sơn, Quảng Ninh.
Trận ch.iến kéo dài đã gây cho Việt Nam nhiều thiệt hại về người và của. Tuy nhiên, trong cuộc ch.iến này (tính từ 17/2 đến 18/3/1979), ta cũng đã gây tổn thất cho 9 quân đoàn chủ lực của Trung Quốc, loại khỏi vòng chi.ến đ.ấu 62.500 quân, b.ắn cháy và tiê.u di.ệt 550 xe quân sự, ph.á hủ.y 115 khẩu ph.áo và cối hạng nặng…

Giới phân tích nhận định, thay vì dạy cho Việt Nam một bài học, Trung Quốc đã nhận lấy bài học quân sự đắt giá.

Rạng sáng 17/2/1979, quân đội Trung Quốc “bắ.n hàng vạn loạt ph.áo” trên toàn tuyến biên giới Việt-Trung, mở đầu cuộc chi.ến tra.nh xâ.m lư.ợc Việt Nam bằng 60 vạn quân (Ảnh tư liệu: Huanqiu)

Có một điều đáng chú ý là, trong cuộc xâ.m lư.ợc này, Trung Quốc chủ yếu sử dụng lực lượng trên bộ, lục quân được huy động đến hàng chục vạn lính nhưng lại không đưa không quân vào tham chi.ến.

Tại sao lại như vậy? Phải chăng Trung Quốc chưa bao giờ tính toán đến khả năng dùng không quân đá.nh Việt Nam.

Để trả lời cho câu hỏi đó, chúng tôi xin trích dẫn bản chuyên đề “China’s 1979 War with Vietnam: A Reassessment” của Tiến sĩ Xiaoming Zhang – Phó Giáo sư Khoa Chi.ến lược và Lãnh đạo tại Đại học Air War College của Mỹ.

Trong đó, ông Zhang đã phân tích lập trường của Trung Quốc trong cuộc chi.ến tra.nh 1979 với Việt Nam, ch.iến lược, cũng như các bước chuẩn bị của Trung Quốc cho cuộc xâ.m lư.ợc này.

Trung Quốc toan tính “Dùng dao mổ trâu giết gà”

Trong bản chuyên đề của mình, ông Zhang dẫn lại nhận định của Gerald Segal – tác giả cuốn “Defending China” cho rằng, động cơ hàng đầu của Trung Quốc khi tấ.n cô.ng Việt Nam là nhằm xác định “tham vọng” của Việt Nam ở Đông Nam Á, cũng như cái mà họ gọi là “mối đe dọa” mà Việt Nam có thể tạo ra đối với an ninh quốc gia Trung Quốc.

Song, tính toán sai lầm về chính trị đã khiến các nhà lãnh đạo Trung Quốc tự đẩy mình vào thế khó khi phải sáng tạo ra một ch.iến lược để “trừng phạt” Việt Nam và rốt cuộc, họ đã không bao giờ có cơ hội thành công.

Mục đích được Trung Quốc công khai tuyên bố – “dạy cho Việt Nam một bài học” – thực chất đã truyền đạt mục tiêu trước nhất của họ, đó là “trả đũa”.

Từ đây, Trung Quốc đã giới hạn các mục tiêu của mình. Lãnh đạo quân khu Quảng Châu và quân khu Côn Minh nhận lệnh phải đề ra được một chi.ến lược hoạt động giúp Trung Quốc đạt được mục tiêu trừ.ng ph.ạt Việt Nam, nhưng phải hạn chế được mức độ trả đũa về cả không gian và thời gian.

Câu hỏi thực sự dành cho các nhà hoạch định quân sự Trung Quốc là mục tiêu “dạy cho Việt Nam một bài học” có thể đạt được tới đâu?

Trước nay, quân đội Trung Quốc thường đặt trọng tâm đặc biệt vào việc tiê.u di.ệt lực lượng chủ lực của đối phương. Một trong những phương thức truyền thống của PLA là triển khai lực lượng vượt trội hoàn toàn so với đối thủ để đảm bảo giành ch.iến thắng.

Giữa tháng 1/1979, hơn 1/4 số quân đoàn của PLA tập kết tại biên giới Trung Quốc – Việt Nam, tổng cộng hơn 320.000 lính.

Đúc rút từ kinh nghiệm tác ch.iến của bản thân và dựa trên phong cách tác ch.iến, cũng như chi.ến thuật mà PLA đã phát triển trong quá khứ, Hứa Thế Hữu, tư lệnh đại quân khu Quảng Châu- kẻ được Đặng Tiểu Bình bổ nhiệm chỉ huy các chi.ến dịch từ Quảng Tây – đã đáp lại yêu cầu của lãnh đạo Trung Quốc bằng đề xuất “dùng dao mổ trâu giết gà”.

Hứa Thế Hữu, kẻ cầm đầu quân đội Trung Quốc trong cuộc chi.ến tra.nh xâ.m lư.ợc biên giới phía Bắc Việt Nam tháng 2/1979 (Ảnh tư liệu)

Ch.iến lược của y gồm 3 thành tố cơ bản: 1/ Các cuộc tấ.n cô.ng phải tập trung vào những phần quan trọng trong hệ thống phòng thủ của đối phương, chứ không phải vào điểm mạnh của họ.

2/ Dùng lực lượng và hỏa lực áp đảo đối phương để phá vỡ mạng lưới phòng thủ của họ vào thời điểm tấ.n cô.ng.

3/ Lực lượng tấ.n cô.ng di chuyển nhanh nhất có thể để thọc sâu và đá.nh vào trung tâm của đối phương.

Theo cách này, Hứa Thế Hữu kỳ vọng lực lượng của mình có thể “nghiền nát” mạng lưới phòng thủ của Việt Nam thành nhiều mảnh, bẻ gãy sự kháng cự và sau đó tiê.u di.ệt lực lượng Việt Nam.

Dựa trên những nguyên tắc này, Quân khu Quảng Châu và Quân khu Côn Minh đã phát triển các kế hoạch chi.ến tra.nh tương ứng, đặt trọng tâm vào việc tiê.u di.ệt các sư đoàn của Việt Nam ở biên giới Trung Quốc.

Không quân Trung Quốc ở đâu?

Ngoài lực lượng lục quân, Bắc Kinh cũng đã đề ra chi.ến lược để xác định lực lượng không quân nên được triển khai khi nào và như thế nào.

Các phi công Trung Quốc trong một đợt huấn luyện với máy bay Q-5 năm 1979. Ảnh: Getty

Theo đó, Không quân Trung Quốc (PLAAF) sẽ giao phó cho 18 trung đoàn và 6 nhóm tác chi.ến không quân lâm thời nhiệm vụ chuẩn bị hỗ trợ cho các ch.iến dịch trên mặt đất.

Tuy nhiên, do lo sợ cuộc chi.ến leo thang sẽ dẫn đến sự trả đũa của Liên Xô, Quân ủy Trung ương Trung Quốc (CMC) giới hạn phạm vi điều động không quân chỉ ở trong lãnh thổ Trung Quốc, đồng thời ra lệnh cho các đơn vị không quân sẵn sàng hỗ trợ các chi.ến dịch trên bộ “nếu cần”, mặc dù không nêu rõ tình huống nào hoặc khi nào thì được xem là “cần thiết”.

Theo yêu cầu trên, bất cứ hoạt động nào bên ngoài không phận Trung Quốc đều phải được sự cho phép của CMC.

Chi.ến lược của Trung Quốc yêu cầu tất cả các đơn vị không quân phải ở trong trạng thái sẵn sàng chi.ến đấ.u để hỗ trợ phòng không và tác chi.ến trên bộ, trong lúc đó tiến hành càng nhiều đợt xuất kích càng tốt trên không phận biên giới giữa hai nước khi cuộc tấ.n cô.ng trên bộ bắt đầu để ngăn Việt Nam triển khai không quân phản công.

Các chuyên viên chỉ huy – điều phối không lưu, điều phối chi.ến thuật được cử tới các trạm chỉ huy tiền tuyến ở Quân khu Quảng Châu và Quân khu Côn Minh, sở chỉ huy của các quân đoàn và một số sư đoàn lục quân sẽ thực hiện các mũi tiến công chủ lực.

Nỗ lực điên cuồng vào phút chót

Từ cuối tháng 12/1978 – tháng 1/1979, binh lính Trung Quốc cấp tốc tiến hành diễn tập và huấn luyện chi.ến đấ.u.

Nhiều binh lính trong số này mới tham gia tuyển quân, trước đó họ hoạt động sản xuất nông nghiệp trong một thời gian dài. Do đó, nỗ lực điên cuồng vào phút chót của Trung Quốc mặc dù cũng có chút tác dụng nhưng chắc chắn không đủ để chúng giành chi.ến thắng như mong muốn.

Chương trình huấn luyện phần lớn tập trung vào các kỹ năng cơ bản của lính như bắ.n sú.ng và ném lựu đ.ạn, chỉ có một số ít đơn vị có khả năng tiến hành các bài tập chi.ến thuật cấp trung đoàn và sư đoàn.

Cuối cùng, đội quân mà PLA chỉ định để tiến hành cuộc xâ.m lư.ợc lại được đào tạo rất nghèo nàn và đã thất bại trong cuộc chi.ến chống lại Việt Nam – lực lượng vốn dày dạn kinh nghiệm tác chi.ến đã tích lũy trong suốt 25 năm chi.ến tra.nh trước đó.