Năm 1950, trong ngã ba đường hầm của Moscow, sấm sét sấm sét theo sau. Liên Xô nhiều lĩnh vực đã được ‘sẽ trở lại’.

LTS: Sau Thế chiến 2 rất nhiều tù binh Xô Viết được trao trả cho phía Liên Xô, trong đó có nhiều cán bộ quân sự và an ninh cao cấp. Giới lãnh đạo đã xử lý việc này thế nào? Xác minh, thẩm tra tư cách, tìm ra những kẻ phản bội đất nước và xét xử họ, phục hồi cho những người có công v.v…

Bài viết mang tựa đề: “Товарищи генералы? Расстрелять! – Các đồng chí cấp tướng ư? Hãy xử bắn!” của tác giả Vladimir Voronov đăng trên Tạp chí “Sovershenno sekretno”, No.8/291 ngày 29.7.2013, dựa trên tư liệu của các nhà nghiên cứu lịch sử Nga, đã hé lộ một phần câu chuyện phức tạp này.

Giới tướng lĩnh Liên Xô sợ hãi điều gì vào năm 1950?

Năm 1950, trong các tầng hầm xử bắn của Moscow vang rền những loạt súng như sấm sét.

Mặc dù án tử hình đã bị bãi bỏ tại Liên Xô vào tháng 5 năm 1947, nhưng ngày 12 tháng 1 năm 1950, sau “cuộc họp” như thường lệ, “thể theo nguyện vọng của đông đảo nhân dân lao động”, Chủ tịch đoàn Xô Viết tối cao Liên Xô đã quyết định cho phép áp dụng án tử hình “cho những kẻ phản bội tổ quốc, bọn gián điệp, những kẻ khủng bố phá hoại”.

Ngày 24 tháng 8 năm 1950, bị xử bắn là Anh hùng Liên Xô, Nguyên soái Liên Xô Grigory Kulik (chính thức thì Kulik đã bị tước các danh hiệu này vào năm 1942, nhưng năm 1957, ông được phục hồi sau khi chết các danh hiệu nguyên soái và Anh hùng) và Anh hùng Liên Xô, thượng tướng Vasily Gordov.

Nguyên soái Grigory Ivanovich Kulik (1890-1950).

Bị xử bắn ngày hôm sau, 25 tháng 8, là các thiếu tướng Philip Rybalchenko, Nikolai Kirillov và Pavel Ponedelin.

Ngày 26 tháng 8 năm 1950, đến lượt cỗ xe tam mã tướng lĩnh nhận những viên đạn của cơ quan an ninh, đó là thiếu tướng không quân Mikhail Beleshev, thiếu tướng Mikhail Belyanchik và tư lệnh bậc lữ đoàn Nikolai Lazutin.

Ngày 28 tháng 8, bị đưa xuống tầng hầm hành quyết là thiếu tướng Ivan Krupennikov, Maksim Sivaev và Vladimir Kirpichnikov.
Tổng cộng, theo Vyacheslav Zvyagintsev, người đã làm việc với các tài liệu của Hội đồng Quân sự Tòa án Tối cao Liên Xô, chỉ từ 18 đến 30 tháng 8 năm 1950, đã có 20 tướng lĩnh và một nguyên soái bị kết án xử bắn.

Tuy nhiên, việc thanh trừng giới tướng lĩnh đã không bắt đầu vào tháng 8, cũng không phải chỉ trong tháng 8 (và thậm chí trong năm 1950).

Ví dụ, ngày 10 tháng 6 năm 1950, thiếu tướng Pavel Artemenko bị bắn, còn ngày 28 tháng 10 năm 1950 tại nhà tù Sukhanovka của MGB (Bộ An ninh Quốc gia Liên Xô), phó tư lệnh chính trị Hạm đội Biển Đen chuẩn đô đốc Piotr Bondarenko nhận một viên đạn vào gáy.

Cùng ngày và cùng tại nhà tù Sukhanovka, trung tướng xe tăng Vladimir Tamruchi, người đã bị bắt giữ từ năm 1943, đã bị các nhân viên an ninh đánh chết.

Người tiên phong để áp dụng sắc lệnh ngày 12 tháng 1 năm 1950 là Nguyên soái Không quân Sergey Khudyakov, vốn bị bắt từ tháng 12 năm 1945: bị xử bắn ngày 18 tháng 4 năm 1950, theo lệ thường, ông này bị buộc tội phản quốc.

Các vị tướng Pavel Ponedelin và Nikolai Kirillov trong tù. Nguồn: ukrcenter.com.

Tử hình dần dần theo kỳ hạn

Cũng theo sắc lệnh này, ít nhất sáu nhà chỉ huy quân sự nữa đã bị xử bắn: các tư lệnh bậc lữ đoàn Ivan Bessonov và Mikhail Bogdanov và bốn thiếu tướng – Aleksander Budykho, Andrey Naumov, Pavel Bogdanov và Evgeny Egorov.

Nhưng ở đây câu chuyện khá đặc biệt: sáu người trên, nếu bạn tin vào các tài liệu, đã phải trả giá cho sự hợp tác của họ với người Đức trong thời gian bị giam cầm.

Theo tài liệu, tư lệnh bậc lữ đoàn Bessonov – một sĩ quan an ninh chuyên nghiệp, vào đêm trước chiến tranh, do một trường hợp mất uy tín mà bị hạ cấp và bị chuyển sang phục vụ Hồng quân công nông (RKKA).

Tại đây ông là trưởng phòng huấn luyện chiến đấu Tổng cục chỉ huy Bộ đội Biên phòng Bộ Nội vụ (NKVD) Liên Xô và sau đó là tư lệnh quân khu biên phòng Zabaikal, rồi trở thành tham mưu trưởng sư đoàn bộ binh 102.

Vào cuối tháng 8 năm 1941, tư lệnh bậc lữ đoàn Bessonov bị bắt làm tù binh. Gần như ngay lập tức, ông ta bắt đầu hợp tác với người Đức, và ông đã tận tình phục vụ quân Đức trong việc tạo ra các đơn vị trừng phạt, các đội du kích giả mạo để làm mất uy tín các chiến sĩ du kích chân chính trong con mắt dân chúng.

Chắc chắn, ở đây vấn đề có liên quan đến trường đào tạo của ngành an ninh và kinh nghiệm thực tiễn phong phú của Bessonov.
Ông ta từng tham gia một chiến dịch đặc biệt của OGPU (Cục Chính trị đặc biệt thuộc Hội đồng Dân ủy Liên Xô, tức cơ quan an ninh Liên Xô giai đoạn 1923-1934) những năm 1933-1934 tại tỉnh Tân Cương (nay là Khu tự trị Uigur. – Ed.).

Khi đó, một số lữ đoàn và trung đoàn của OGPU cải trang trong quân phục Bạch vệ và quân phục Trung Quốc chiến đấu chống lại “người Hồi giáo Trung Quốc” và quân đội của Tưởng Giới Thạch.

Nhưng điều thú vị nhất: Bessonov đề xuất với người Đức ném quân đổ bộ tuyển từ các cựu tù binh vào khu vực các trại cải tạo của NKVD – đề nghị ném đến 50 nghìn quân dù có nhiệm vụ phải tiêu diệt được đội bảo vệ trại và phát động các tù nhân GULAG nổi dậy ở hậu phương Liên Xô.

Tay nhân viên an ninh năng động này đã kịp làm việc theo đúng chuyên môn – đóng vai một con “gà mái” trong buồng giam của Yakov Dzhugashvili

Thiếu tướng Pavel Bogdanov, tư lệnh sư đoàn bộ binh 48, thực sự đã đầu hàng một cách tự nguyện, và nếu tin theo các tài liệu, ông đã chỉ điểm cho người Đức các cán bộ chính trị của mình (trong số tù binh), đồng thời tích cực tham gia cuộc chiến chống Hồng quân.

Năm 1942, ông gia nhập “đoàn SS Nga”, tham gia các chiến dịch trừng phạt, vào năm 1943 ông đứng đầu ban phản gián “Lữ đoàn SS Quốc gia Nga thứ nhất” của Gil-Rodionov, nhưng … đã được trao cho quân du kích.

Thiếu tướng Aleksandr Budykho, cựu tư lệnh sư đoàn bộ binh 171, bị bắt vào mùa thu năm 1941, đã hợp tác với người Đức – gia nhập ROA (Quân đội Giải phóng Nga. – Ed.), thành lập “các tiểu đoàn miền đông”.

Tư lệnh sư đoàn bộ binh 13, thiếu tướng Andrei Naumov, cũng bị bắt làm tù binh vào mùa thu năm 1941.

Ông đã đồng ý làm việc cho người Đức, tuyển dụng tù nhân chiến tranh vào các “tiểu đoàn miền đông” và, theo hồ sơ ghi chép, đã viết thư tố giác các tướng lĩnh bị bắt làm tù binh đang cầm đầu việc kích động chống người Đức – các tướng Thor và Shepetov … Người Đức đã xử bắn các vị tướng này theo lời tố giác đó.

Tư lệnh quân đoàn 4 thuộc tập đoàn quân 3 Phương diện quân (PDQ) Miền Tây, thiếu tướng Yevgeny Egorov, bị bắt làm tù binh từ cuối tháng 6 năm 1941: các tài liệu của MGB khẳng định rằng ông đã tiến hành “tuyên truyền ủng hộ phát xít” trong giới tù binh.
Thật khó để xác minh, tuy nhiên, ông đã không được phục hồi sau khi chết. Tư lệnh bậc lữ đoàn Mikhail Bogdanov bị bắt tù binh tháng 8 năm 1941, là chủ nhiệm pháo binh quân đoàn bộ binh 8 thuộc tập đoàn quân 26 PDQ Tây Nam. Ông ta làm việc trong tổ chức Todt, gia nhập ROA, phục vụ ở đó đến chức vụ chủ nhiệm pháo binh.

Dường như, nhất là với những nhà chỉ huy quân sự này mọi thứ đều rõ ràng: các anh đã phản bội – hãy trả giá. Nhưng còn rất nhiều điều bí ẩn. Ví dụ, điều gì ngăn cản việc xét xử họ sớm hơn nhiều, tại sao giữ họ “trong kho lưu trữ” quá lâu, để rồi đưa họ ra vào đúng năm 1950?

Theo Hoàng Anh/ Thời đại