‘Ra nước ngoài, tôi như con cá trèo cây và chưa bao giờ cảm thấy hạnh phúc trong chuỗi ngày mưu sinh trên đất khách’, chị Huyền Anh viết.

Chị Nguyễn Phước Huyền Anh, 37 tuổi, ở TP HCM  đã trở về nước sinh sống 3 năm trước, sau 7 năm ở Pháp, một năm ở Australia vì luôn cảm thấy mình không thuộc về nơi này, không được làm công việc yêu thích, không được là chính mình. Dưới đây là chia sẻ của chị Huyền Anh  về việc định cư ở nước ngoài. Sau hơn một tuần đăng trang cá nhân, bài viết của chị thu hút 9.300 lượt thích và hơn 1.500 lượt bình luận.

Tôi còn nhớ cảm giác vất vả tìm việc nhưng vẫn thất nghiệp một năm ở Australia và một năm ở Pháp. CV của tôi không đến nỗi nào vì từng làm các vị trí quản lý cấp cao về marketing trong các tập đoàn đa quốc gia tại Việt Nam. Tuy nhiên, tại các nước phát triển, tôi vẫn chỉ là một người nhập cư nói tiếng Anh/Pháp, dù trôi chảy đến cỡ nào cũng không bằng người bản xứ, còn kinh nghiệm ở thị trường Việt Nam không là gì khi ra thế giới.

Đang được tự do làm công việc mình yêu thích với mức lương tốt và cuộc sống sung túc ở Việt Nam, tự dưng tôi trở thành bà nội trợ bất đắc dĩ nơi đất khách quê người. Sáng mở mắt ra là tất bật lo cho con nhỏ, lầm lũi đẩy xe nôi đi chợ, về nấu cho con, nấu cho mình, dọn dẹp, chuẩn bị bữa tối, lo cho con đi ngủ… Ngày nào cũng buồn tẻ và ảm đạm như thế. Có lúc, tôi cũng tham gia các khoá học ngắn hạn do chính phủ tài trợ để gặp gỡ và trau dồi thêm kiến thức nhưng vẫn cảm thấy thiếu thiếu và không được là chính mình.

Vợ chồng chị Huyền Anh và hai con khi ở Pháp.

Cuối cùng tôi cũng tìm được một công việc đúng ngành nghề ở Pháp, lương tốt, nhưng môi trường làm việc không thân thiện khiến tôi không muốn đi làm. Không thể tưởng tượng được sự khác nhau một trời một vực giữa cảnh ở Việt Nam bao người mời gọi, với cảnh khổ sở xin việc ở nước ngoài, rồi đành chấp nhận một công việc chán ngắt vì không có sự lựa chọn nào khác.

Có lần, tôi nói chuyện với một chị nấu bếp người Việt tại khu vực bán đồ ăn trong siêu thị ở Pháp. Chị vốn có bằng tiến sĩ hạt nhân nhưng không tìm được việc đúng chuyên môn ở Pháp vì lý do ngành này liên quan đến quốc phòng nên phải có quốc tịch Pháp mới được nhận. Vậy là chị chấp nhận đi nấu ăn với mức lương cơ bản đủ sống qua ngày.

Mọi việc trong cuộc sống, đa số người Việt ở nước ngoài đều phải tự làm rất vất vả vì không dám vung tiền thuê người hay thuê dịch vụ. Tôi còn nhớ 2 vợ chồng cuối tuần phải gửi nhờ con ở nhà bạn, thuê xe tải nhỏ đi siêu thị khuân đồ nội thất về, sau đó trong tuần phải tranh thủ buổi tối khi con ngủ để dựng từng miếng gỗ lên ráp lại thành cái bàn, cái ghế, cái tủ, cái giường… Ở đây, thuê người hay thuê dịch vụ trở thành những thứ xa xỉ chỉ dành cho giới thượng lưu.

Xứ lạnh, vào mùa đông là tuyết rơi ngập đường. Nhìn trên phim thấy cảnh tuyết rơi đẹp biết bao nhiêu thì thực tế lại phũ phàng bấy nhiêu. Cái lạnh tê tái khiến chẳng ai muốn ra đường, nếu cần đi thì trước tiên phải ra cào tuyết phủ dày trên kính xe. Đường trơn trượt, đi xe thì phải gắn thêm xích cho khỏi trượt, đi bộ thì dễ ngã. Trời mùa đông vừa xám xịt vừa lạnh lẽo lại càng khiến cho tâm trạng dễ buồn thêm.

Ở Việt Nam tôi như cá gặp nước, ra nước ngoài, tôi là con cá trèo cây và chưa bao giờ cảm thấy hạnh phúc trong chuỗi ngày mưu sinh trên đất khách. Tuy vậy, thời gian du học tại Pháp lại là một trong những khoảng thời gian vui vẻ và đáng nhớ nhất vì lúc đó tôi chỉ phải lo học rồi đi chơi, đi du lịch cùng bạn bè, không vướng bận gia đình hay gánh nặng mưu sinh gì cả. Cùng là một mảnh đất nhưng sẽ cho bạn những cảm xúc hoàn toàn khác nhau khi đi du lịch, đi công tác, đi học hay đi định cư.

Du lịch và đi học nước ngoài là đi với tâm thế của người khám phá. Còn đi định cư thì phải thật sự cân nhắc xem mình có chịu nổi áp lực từ cuộc sống hằng ngày hay không. Tháp Eiffel là điểm đến mơ ước của rất nhiều du khách, nhưng nhiều người dân Paris thậm chí còn chưa đặt chân đến đó.

Thực sự, đi hay ở luôn là câu hỏi khó cho nhiều người, vì nó liên quan đến tài sản, sự nghiệp và tương lai của cả gia đình. Sau trải nghiệm 7 năm ở Pháp, một năm ở Australia và đi du lịch khắp Mỹ, Canada, gần hết các nước châu Âu và châu Á… tôi hiểu phần nào cuộc sống nơi đất khách. Ai đang cân nhắc về vấn đề định cư nước ngoài thì thử trả lời các câu hỏi sau trước khi quyết định:

1. Vì sao bạn muốn định cư nước ngoài?

– Nếu câu trả lời là bạn đi vì muốn có trải nghiệm mới, nắm bắt cơ hội mới thì hãy cứ đi nhưng đừng đóng luôn cánh cửa quay về Việt Nam vì chưa chắc bạn và gia đình sẽ thích thú hay thích hợp với cuộc sống nơi đất khách đâu. Cứ đi, nhưng biết đâu là để trở về.

– Nếu câu trả lời là vì bạn chán ghét Việt Nam thì hãy suy nghĩ lại, đất nước cũng như con người, nơi nào cũng có ưu khuyết điểm riêng. Mỹ là cường quốc kinh tế thế giới, nơi cơ hội mở ra cho tất cả nhưng cũng chính là ‘thiên đường’ của súng đạn, của thức ăn công nghiệp và thức ăn nhanh, của lối sống thực dụng, vật chất… Pháp là một đất nước tự do, nhân văn với kho tàng văn hoá, kiến trúc đồ sộ, chế độ an sinh xã hội cực tốt nhưng cũng là nơi có biểu tình, thuế cao… Australia có thiên nhiên xinh đẹp, khí hậu ôn hoà nhưng giá cả cao, đi lại xa xôi cách trở, có tỷ lệ ung thư da cao nhất thế giới…

Tuy Việt Nam có nhiều điều bất cập nhưng cũng có nhiều điểm sáng mà chỉ khi đi xa mới thấy có giá trị: ẩm thực đặc sắc và phong phú, dịch vụ tốt và rẻ (ở nước ngoài bạn phải tự làm hết mọi việc vì thuê người quá đắt), có gia đình và bạn bè (ở xứ người cho dù có cố gắng hoà nhập đến mấy thì bạn cảm giác mình vẫn là người khách lạ thôi).

– Nếu câu trả lời là bạn đi vì tương lai con cái thì hãy hỏi con có hạnh phúc hay có nhu cầu đi nước ngoài không… chứ đừng tự quyết định giùm. Thường con nít không đòi hỏi gì nhiều, chỉ cần có ba mẹ luôn yêu thương và ủng hộ, dù là nhiều tiền hay ít tiền, dù ở trên mảnh đất nào đi nữa. Một đứa trẻ hạnh phúc sẽ có tương lai hạnh phúc, và hạnh phúc đó là do nó cảm nhận được từ tình yêu của ba mẹ chứ không phải từ nhà trường hay từ một đất nước xa lạ.

Nhiều gia đình đi vì con nhưng sau đó lại lục đục nơi xứ người do không chịu nổi áp lực của cuộc sống. Khi cha mẹ không hạnh phúc thì làm sao có thể đem lại hạnh phúc cho con? Vì thế theo tôi, hãy cố gắng nuôi con bằng tình yêu thương, sự quan tâm nhiều nhất có thể đến năm 18 tuổi, sau đó gửi con đi du học nước ngoài theo nguyện vọng của con cũng không muộn.

Chưa kể đến chuyện, trẻ con đi học nước ngoài trước 18 tuổi sẽ hấp thụ hầu như toàn bộ tư tưởng kiểu Tây, điểm sáng cũng nhiều nhưng không phải là không có mặt trái. Rồi con cái lớn lên cũng ít chia sẻ hay gần gũi với ba mẹ hơn, thế là nhiều phụ huynh cũng bị sốc và bắt đầu kể lể về sự hy sinh của mình.

Nếu nói về sự thành đạt, tôi không chắc là các bạn Việt kiều giỏi hơn hay giàu có hơn các bạn Việt Nam. Dĩ nhiên môi trường giáo dục tốt là một điều kiện thuận lợi, nhưng đó không phải là tất cả. Một đứa trẻ có nên người và giỏi giang hay không còn tuỳ vào sự uốn nắn của ba mẹ và tố chất riêng của trẻ.

Hãy chọn nơi khiến bạn hạnh phúc nhất rồi con bạn sẽ hạnh phúc theo.

Vợ chồng chị Huyền Anh đã sống ở Pháp 7 năm.

2. Bạn đã tìm hiểu kỹ về đất nước mình muốn định cư lâu dài chưa?

Bảng xếp hạng các nước đáng sống nhất trên thế giới chủ yếu gồm các nước Bắc Âu, Bắc Mỹ và Châu Đại Dương. Tuy nhiên, các tiêu chí dùng để đánh giá chỉ mang tính định lượng như tuổi thọ, giáo dục, bình đẳng giới, tài chính, mà không thể hiện được tính định tính, nghĩa là cảm xúc của mỗi con người. Chưa có ai dám nói người hạnh phúc nhất là người sống lâu nhất, học cao nhất, được đối xử bình đẳng nhất hay giàu có nhất cả. Vậy bạn có chắc là bạn sẽ hạnh phúc hơn khi đến sống ở một nước nằm trong danh sách quốc gia đáng sống đó? Với tôi, đất nước nào cũng có cái hay cái dở, chỉ là phù hợp với ai hay không thôi.

Trước khi quyết định định cư ở một đất nước nào, ngoài việc biết vì sao mình muốn đi, bạn còn cần phải tìm hiểu thật kỹ về mọi chính sách và thực tế cuộc sống hằng ngày tại đó nữa.

Ví dụ như hồi tôi ở Pháp, an sinh xã hội tại đó rất tốt, đặc biệt là cho những người không có thu nhập hoặc thu nhập thấp (sinh viên, thất nghiệp…). Nhưng khi bắt đầu đi làm và đóng thuế, tôi thấy lương của mình bị cắt bớt 23% cho các khoản bảo hiểm xã hội, rồi mua nhà mua xe cũng tốn kha khá cho bảo hiểm bắt buộc các loại. Ngoài ra, hàng năm phải đóng các khoản thuế đủ thứ tên khác: thuế GTGT 20%, thuế TNCN, thuế tài sản, thuế nhà, thuế nghe nhìn, thuế năng lượng, thuế rác thải… Không có cái gọi là miễn phí ở đây, muốn nhận trợ cấp hay hưởng chế độ an sinh tốt thì bạn phải đóng thuế nhiều, chứ chính phủ không phải tự in tiền để lo cho dân.

Đi khám bệnh tuy là không tốn tiền (vì đã đóng bảo hiểm y tế bắt buộc) nhưng nhiều khi phải ngồi chờ cả buổi, hay lấy hẹn từ trước đó cả tuần hoặc cả tháng, tuỳ là khám tổng quát hay chuyên khoa. Có lúc chờ đến lượt khám bệnh thì bệnh cũng đã tự hết hoặc chuyển nặng thêm rồi.

Khi gửi con đi học thì phải theo tuyến, vậy nên lúc chọn thuê hay mua nhà cũng phải cân nhắc kỹ lưỡng. Khu có trường tốt thường là nhà giá cao, còn nhà rẻ thường nằm trong khu lộn xộn và dĩ nhiên chất lượng trường học cũng bị ảnh hưởng.

Học phí gần như là miễn phí cho mọi công dân nhưng các phụ phí khác (ăn trưa, hoạt động ngoại khoá…) lại chênh lệch rất nhiều giữa các gia đình tuỳ theo thu nhập. Các gia đình nhận trợ cấp thì phải đóng rất ít, còn nếu ba mẹ cùng là cấp bậc quản lý có khi phải trả các khoản phụ phí gấp chục lần các hộ “nghèo” (tôi phải viết trong ngoặc kép vì nhiều người vẫn đầy đủ sức lao động nhưng không thích đi làm mà ở nhà nhận trợ cấp).

Túm lại, nếu muốn an sinh tốt, bạn phải sẵn sàng đóng thuế cao ở các nước phát triển. Trong khi đó, ở Việt Nam, nếu có thu nhập cao, bạn vẫn có thể dành ra một khoản tiền để mua bảo hiểm hay đầu tư để chi trả cho các khoản chi phí giáo dục, y tế cao cấp. Một bên là các khoản dự trữ bắt buộc do chính phủ thu thông qua thuế, một bên là các khoản dự trữ tự nguyện do bạn tự cân đối theo nhu cầu của mình, thực tế là không khác nhau.

3. Bạn đã chuẩn bị sẵn sàng về vật chất và tinh thần chưa?

Nhiều người suy nghĩ đơn giản là chỉ cần bán hết nhà cửa và thu gom tài sản chuyển qua nước ngoài là xong. Nhưng chi phí sinh hoạt ở các nước phát triển đắt đỏ hơn ở Việt Nam rất nhiều. Đôi khi, bán một căn nhà to ở trung tâm thành phố lớn tại Việt Nam chỉ mua được một căn hộ nhỏ tại ngoại ô thành phố ở nước ngoài, thậm chí không đủ tiền phải vay nợ mấy chục năm. Nhiều người nghĩ ra nước ngoài ai cũng mua được nhà và xe, nhưng không biết rằng phần lớn là phải vay ngân hàng để mua và mất cả đời để trả nợ. Rồi hoá đơn hằng tháng, tiền thuế hằng năm phải trả cũng là những khoản tài chính khổng lồ dễ gây stress.

Về tinh thần thì khó có thể giải thích được hết nỗi lòng của người tha hương. Nhiều khi phải đi xa rồi mới thấm thía được thế nào là nỗi nhớ từng góc phố, từng món ăn, từng khoảnh khắc ấm áp bên gia đình, bạn bè… Ở các nước phát triển, chủ nghĩa cá nhân được đề cao, cộng thêm cuộc sống mưu sinh bận rộn khiến người ta ít quan tâm đến nhau. Đồng nghiệp cũng chỉ xã giao trong công việc chứ ít khi trở thành bạn bè thân thiết. Thế là nhiều cộng đồng người Việt ra đời để bầu bạn với nhau. Tuy nhiên, đôi khi trong các hội nhóm đó có những người cũng không hẳn là hợp tính hay cùng tần số với mình để có thể trò chuyện rôm rả. Nhưng làm gì có nhiều sự lựa chọn. Ở đây chỉ giới hạn giữa chọn bạn Tây hay bạn ta, chứ không còn là chọn bạn có cùng tính cách hay cùng sở thích nữa.

Cuộc sống đắt đỏ và bận rộn như một guồng quay công nghiệp nuốt chửng từng người. Trong tuần ai cũng bận đi làm đến 6-7h tối mới về, tất bật cơm nước, lo cho con cái xong thì cũng chỉ muốn leo lên giường ngủ. Cuối tuần thì sáng thứ bảy nhà nào cũng lo đi siêu thị mua sắm cho cả tuần, sau đó lo dọn dẹp nhà cửa hết ngày, đến chủ nhật thì đưa con ra công viên chơi hoặc hẹn hò ăn uống ở nhà bạn (vì mọi hoạt động vui chơi giải trí hay nhà hàng đều đắt đỏ, đi nhiều là không có tiền trả nợ ngân hàng).

Nếu bạn đã chuẩn bị tinh thần cho các thử thách trên thì có thể đi thử một năm để xem liệu gia đình mình có thích ứng cuộc sống xứ ấy không. Nếu chỉ đi vài ngày hay một tháng kiểu thăm dò thì bạn vẫn chỉ là khách du lịch cưỡi ngựa xem hoa, chưa kịp thấm thía nỗi nhớ nhà, sự cô đơn hay các áp lực dồn dập từ cuộc sống thường ngày.