Loạt bài của tác giả Nguyễn Danh Lam mà chúng tôi giới thiệu sau đây sẽ phác họa toàn bộ đời sống của một người nhập cư, từ việc thi bằng lái xe, mua xe, mua nhà, tìm việc làm… hòng giúp bạn đọc có thêm thông tin trước khi cho con du học hoặc sang Mỹ định cư.

Sống ở Mỹ dễ hay khó tùy người, tùy hoàn cảnh, tùy tâm thế. Nhưng nền tảng khách quan Mỹ là dễ sống, tùy mình ghép cái hoàn cảnh chủ quan của mình vô đó nó khớp đến đâu. Với một mảnh đất phì nhiêu, nhưng cái cây không biết hút dưỡng chất từ cái phì nhiêu ấy thì cái cây ấy vẫn vật vã, vẫn không tương thích nổi, không lớn nổi và có thể chết. Với một người vừa nhập cư vào Mỹ, khó khăn sẽ là cực kỳ, và nó sẽ bao gồm:

Bằng cấp

Tất cả bằng cấp cũ đã học hầu như không tương thích với kết quả giáo dục Mỹ, hệ thống pháp luật Mỹ… Từ kinh tế, luật, y khoa, khoa học xã hội nhân văn… cho đến cái bằng lái xe. Ngoại trừ một số nghề như khoa học lý thuyết, kỹ thuật công nghệ và cả cái nghề… mỹ thuật của mình, nó mang “ngôn ngữ” chung toàn cầu.

Vì vậy, coi như cả quá trình đi học từ bé đến lớn của mình – cái hành trang vào đời đã được trang bị suốt mấy chục năm phải… hầu như bỏ hết. Cứ hình dung, để sống 70 năm, phải học 20 năm, vậy mà đến nửa cuộc đời mọi vốn liếng coi như bị xóa trắng. Đó là một khó khăn khủng khiếp.

Ngôn ngữ

Ngôn ngữ mẹ đẻ, bao trùm đời sống hằng ngày, mọi quan hệ giao tiếp hằng ngày, có thể ví nó như… cái miệng mình, bỗng một ngày chẳng còn tương thích nữa. Nghiệt ngã gần như rơi vào hoàn cảnh của một người đột nhiên… “khiếm thính”!

Tài chính – tín dụng

Để sống được ở Mỹ, phải có điểm tín dụng ngân hàng, được gầy dựng trong cả một quá trình tiêu dùng dài lâu. Anh càng xài nhiều, càng trao đổi hàng hóa nhiều, càng trả mọi thứ đúng hạn thì điểm tín dụng sẽ càng cao.

Điểm tín dụng liên quan tới mọi thứ. Hầu như muốn mua thứ gì để trang bị “hạ tầng sống” lúc đến Mỹ đều phải dùng điểm tín dụng. Anh không có tín dụng sẽ không thể trực tiếp mua xe, mua nhà, mua đồ dùng trả góp.

Mà dùng đồ trả góp là điều gần như đương nhiên, áp dụng đối với toàn thể dân Mỹ. Vậy mới đến Mỹ, điểm tín dụng bằng 0, phải xoay trở thế nào? Mức thu nhập Việt Nam, vốn liếng tích góp mang giá trị Việt Nam, khi quy sang tiền tệ Mỹ, nó bay vèo qua cửa sổ.

Bằng lái xe, kỹ năng lái xe

Ngoại trừ một số thành phố có mật độ dân số tập trung cao, còn lại trên hầu hết lãnh thổ bao la của nước Mỹ không có hệ thống giao thông công cộng dễ dàng, tiện lợi như ở châu Âu, Nhật Bản, Singapore…

Bạn không biết lái xe, chưa có bằng lái xe, coi như bạn… khiếm khuyết nốt đôi chân. Bởi mọi dịch vụ tối thiểu như mua một cục nước đá, một trái ớt, một gói thuốc, một lon bia… bạn đều phải rời khu nhà mình ở, đi ra hệ thống cửa hàng gần nhất cách một đôi dặm.

Ở Mỹ người ta không cho buôn bán tại nhà, mở cửa nhà bày ra một cái sạp bán đủ thứ như ở Việt Nam hoặc nhiều nước khác. Chỗ ở là chỗ ở, chỗ làm là chỗ làm, đôi khi cách nhau hàng trăm cây số. Ở Mỹ, việc phải lái xe đi làm hằng ngày cách chỗ ở 100 km là điều rất phổ biến.

Những đứa trẻ đồng ca trong một trường tiểu học ở Mỹ
Quan hệ anh em, họ hàng, bè bạn

Bạn ở tỉnh về thành phố thường dễ thấy một điều: Sao người ở thành phố lạnh lùng, khó gần quá. Bởi vì sao? Vì ai cũng có công việc, cũng phải vận hành liên tục như “cỗ máy”, đến một cái hẹn cũng phải thu xếp đủ thứ liên quan, không dễ.

Khi từ Việt Nam mới qua Mỹ, bạn rất dễ gặp phải cú sốc tương tự, nhưng ở cấp độ gay gắt hơn. Dù anh em, bè bạn của bạn rất tốt bụng, khi gặp nhau rất vui, nhưng để gặp được, cao hơn nữa là nhận sự giúp đỡ sẽ rất khó khăn.

Bởi nước Mỹ – cũng như chủ nghĩa tư bản, được xây dựng trên nguyên tắc, tất cả cùng phải nỗ lực, nỗ lực kinh khủng để rồi tất cả cùng giàu, hỗ tương nhau ở mặt thượng tầng, chứ không… giúp ba cái lặt vặt để rồi cùng… chết.

Hay nói tóm gọn, giúp nhau cái cần câu chứ không giúp con cá. Bạn hỏi vay em ruột của mình 50 đô trên đất Mỹ, nếu bị từ chối, cũng đừng lấy đó làm lạ. Nhưng nếu bạn biết tự đứng trên đôi chân mình, giữ được tự trọng cá nhân, bạn sẽ được kính trọng.

“Ma cũ” và “ma mới”

Bạn hãy hình dung, một ngày kia bạn dọn tới ở ngay trước mặt họ với mọi thứ khác biệt, từ vóc dáng bề ngoài, đến dân tộc tính, tập tục sống, để họ chấp nhận bạn, coi bạn như một phần trong cuộc sống họ, rồi làm bạn cùng họ, hơn nữa là làm sếp, làm thầy họ…

Hẳn nhiên không thể là một vấn đề đơn giản, trừ khi họ cực kỳ bao dung và có một hệ thống thiết chế mạnh mẽ về mặt này. Tuy nhiên, để được người “gốc” chấp nhận đã khó, mà để được một người… nhập cư giống mình chấp nhận còn khó hơn.

Đã có nhận xét được đưa ra: Người Mỹ trắng phân biệt chủng tộc còn ít hơn mấy người… nhập cư. Bởi một tâm lý chung: Người Mỹ gốc họ đã làm chủ nhiều đời, đời sống họ đã ổn định, thoáng, nên tâm lý “hỷ xả” cũng gần hơn.

Còn người nhập cư, giống một cô con dâu về nhà chồng thời phong kiến, chịu đủ thứ áp lực, thân phận, nên đến khi được lên hàng… mẹ chồng, thường sẽ muốn chứng tỏ uy quyền, bù lấp cho “thiệt thòi” xưa cũ, nên hay… ra uy, thậm chí đè nén, bóc lột kẻ đến sau. Khi đi thi bằng lái xe, thấy một giám khảo Mỹ trắng xuất hiện, ngồi vô xe mình, thường người ta thở ra được quá nửa áp lực.

Bởi giám khảo Mỹ trắng thoáng hơn, còn giám khảo “Mỹ màu” khoái chứng tỏ uy quyền và làm gắt hơn.

Hoặc đi làm cho một công ty Mỹ, bạn sẽ được đáp ứng ít nhất là mọi quyền lợi tối thiểu được pháp luật quy định. Còn làm cho một ông chủ nhập cư, bạn hãy chuẩn bị một tinh thần… bị đì tới nơi tới chốn, bị bớt xén tiền công, bị tăng giờ làm vô cớ, bị cắt mọi quyền lợi cơ bản bằng đủ thứ mánh lới bi hài.

Tất nhiên, đây không phải là quy luật, vẫn có người này người khác, nhưng hãy nói thẳng với nhau, điều này là khá phổ biến.

Tuy nhiên, luật chống phân biệt đối xử là tài liệu đầu tiên một người nhập cư được nhận khi đặt chân vào Mỹ. Họ hướng dẫn bạn những điều cơ bản nhất để “yên tâm” sống, không phải “sợ” ai, vì mọi điều đều đã được luật pháp quy định và áp dụng khá tốt trong thực tế. Khi bạn biết luật, bạn trang bị được tâm lý cứng cỏi, bạn có bản lãnh riêng, bạn sống chan hòa, bạn sẽ ít phải… co ro, thủ thế.

Thậm chí nhiều người luôn mang cảm giác mình bị phân biệt, bị “đì”, thấy mình nhỏ bé, thân phận… Hầu hết nguyên nhân là do bạn tự sợ, bạn thiếu bản lãnh, bạn không dám “cầm” lên thứ vũ khí pháp lý mà người ta đặt vào tay bạn.