Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), đậu mùa khỉ là một bệnh do virus đậu mùa khỉ gây ra, với các triệu chứng điển hình bao gồm sốt, đau đầu dữ dội, đau cơ, đau lưng, sưng hạch và phát ban hoặc tổn thương da.

Bệnh đậu mùa khỉ là gì?

Theo WHO, đậu mùa khỉ là một bệnh do virus đậu mùa khỉ gây ra. Đây là bệnh lây nhiễm từ động vật do virus gây ra, có nghĩa là bệnh có thể lây lan từ động vật sang người. Bệnh cũng có thể lây truyền giữa người với người.

Bệnh này được gọi là bệnh đậu mùa khỉ vì bệnh được phát hiện lần đầu tiên ở những đàn khỉ được nuôi để nghiên cứu vào năm 1958. Sau đó bệnh mới được phát hiện ở người vào năm 1970.

Triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ là gì?

Triệu chứng điển hình của bệnh đậu mùa khỉ bao gồm sốt, đau đầu, dữ dội, đau cơ, đau lưng, giảm năng lượng, sưng hạch và phát ban hoặc tổn thương da. Bệnh thường bắt đầu với 1-3 ngày khởi sốt. Tổn thương da có thể biểu hiện bằng các nốt ban chứa dung dịch trong hoặc hơi vàng và sau đó có thể đóng vảy, khô và rụng vảy.

Số lượng tổn thương da trên một người có thể dao động từ một vài cho đến vài nghìn nốt. Ban có xu hướng tập trung ở mặt, lòng bàn tay và lòng bàn chân. các tổn thương này cũng có thể gặp ở miệng, bộ phận sinh dục và mắt.

Triệu chứng điển hình thường kéo dài từ 2-4 tuần và tự biến mất mà không cần điều trị. Nếu bạn nghĩ mình có những triệu chứng nghi nhiễm mắc bệnh đậu mùa khỉ, hãy liên hệ với nhân viên y tế để được tư vấn, theo WHO.

Bệnh đậu mùa khỉ có gây ra tử vong không?

Trong hầu hết các trường hợp, triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ tự mất đi trong vòng vài tuần nhưng ở một số người có thể dẫn đến các biến chứng y khoa và thậm chí là tử vong. Trẻ sơ sinh, trẻ em và người có bệnh nền là suy giảm miễn dịch có thể có nguy cơ gặp triệu chứng nghiêm trọng hơn và tử vong do bệnh đậu mùa khỉ.

Biến chứng ở các ca bệnh đậu mùa khỉ nặng bao gồm nhiễm trùng da, viêm phổi, lú lẫn và nhiễm trùng mắt có thể dẫn đến mất thị giác. Có khoảng 3% đến 6% ca bệnh được báo cáo đã dẫn đến tử vong ở các nước có bệnh lưu hành trong thời gian gần đây, thường ở trẻ em hay người có bệnh lý khác. Tỷ lệ tử vong này có thể cao hơn thực tế do hoạt động giám sát ở các nước lưu hành bệnh còn hạn chế.

Bệnh đậu mùa khỉ lây từ người sang người như thế nào?

Theo WHO, người mắc bệnh đậu mùa khỉ có nguy cơ làm lây nhiễm trong thời gian có triệu chứng (thông thường là từ 2 đến 4 tuần). Bạn có thể bị lây bệnh đậu mùa khỉ do tiếp xúc gần với người có triệu chứng. Nốt ban, dịch cơ thể (như dịch, mủ hoặc máu từ tổn thương trên da) và vảy đặc biệt có nguy cơ làm lây nhiễm. Quần áo, ga gối, khăn mặt hoặc vật dụng khác như dụng cụ ăn bát đĩa bị nhiễm virus do tiếp xúc với người nhiễm bệnh cũng có thể làm lây bệnh cho người khác.

Vết loét, tổn thương hoặc chỗ đau trong miệng cũng có nguy cơ làm lây nhiễm, nghĩa là virus có thể lây qua nước bọt. Do đó, người có tương tác gần gũi với người có nguy cơ làm lây nhiễm bao gồm cán bộ y tế, người nhà và bạn tình có nguy cơ nhiễm bệnh cao hơn.

Theo WHO, virus cũng có thể làm lây bệnh từ người đang có thai sang bào thai qua rau thai (nhau thai) hoặc từ cha mẹ nhiễm bệnh sang con trong hoặc sau khi sinh do tiếp xúc trực tiếp da với da. Hiện chưa rõ người không có triệu chứng có thể làm lây bệnh hay không.

Đối tượng có nguy cơ mắc bệnh đậu mùa khỉ?

Bất cứ ai có tiếp xúc gần gũi với người có triệu chứng bệnh đậu mùa khỉ, hoặc với động vật nhiễm bệnh đều có nguy cơ nhiễm bệnh cao. Người đã tiêm vaccine ngừa đậu mùa có nhiều khả năng được bảo vệ ở mức độ nhất định trong phòng ngừa nhiễm bệnh đậu mùa khỉ.

Tuy nhiên, người trẻ tuổi ít có khả năng là đã được tiêm phòng bệnh đậu mùa vì hoạt động tiêm phòng đậu mùa đã dừng trên toàn thế giới sau khi dịch bệnh chấm dứt vào năm 1980. Ngay cả khi người đã được tiêm phòng đậu mùa cũng sẽ được bảo vệ ở mức độ nhất định trước virus đậu mùa khỉ, vẫn cần thực hiện các biện pháp đề phòng để bảo vệ bản thân và người khác.

Trẻ sơ sinh, trẻ em và người có bệnh nền suy giảm miễn dịch có thể có nguy cơ mắc triệu chứng nghiêm trọng hơn và tử vong do bệnh đậu mùa khỉ. Nhân viên y tế cũng có nguy cơ cao do phơi nhiễm virus trong thời gian dài hơn, theo WHO.

Bạn cần làm gì nếu nghi mình có thể bị bệnh đậu mùa khỉ?

Nếu đang có triệu chứng hoặc đã tiếp xúc gần với một người mắc bệnh đậu mùa khỉ, hãy liên hệ với nhân viên y tế để được tư vấn, xét nghiệm và chăm sóc y tế.

Có vaccine phòng bệnh đậu mùa khỉ không?

Hiện đã có một số loại vaccine phòng bệnh đậu mùa cũng mang lại khả năng bảo vệ ở mức độ nhất định trong phòng chống bệnh đậu mùa khỉ.

Một loại vaccine mới hơn đã được phát triển để phòng bệnh đậu mùa (MVA-BN – còn gọi là Imvamune, Imvanex hoặc Jynneos) đã được phê duyệt vào năm 2019 để sử dụng trong phòng ngừa bệnh đậu mùa khỉ và hiện chưa được phổ biến rộng rãi. WHO hiện đang làm việc với nhà sản xuất để nâng cao khả năng tiếp cận.

Những người đã được tiêm phòng bệnh đậu mùa trước đây cũng sẽ có khả năng bảo vệ ở mức độ nhất định chống bệnh đậu mùa khỉ. Vaccine gốc phòng bệnh đậu mùa hiện không còn được cung cấp cho công chúng và những người dưới nhóm tuổi 40 – 50 hầu như chưa được tiêm phòng do công tác tiêm phòng bệnh đậu mùa đã chấm dứt vào năm 1980 sau khi dịch bệnh chấm dứt.

Có phương pháp điều trị bệnh đậu mùa khỉ không?

Triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ thường tự hết mà không cần điều trị. Điều quan trọng là cần chăm sóc nốt ban, để chúng tự khô nếu có thể hoặc băng lại bằng gạc ẩm để bảo vệ vùng bị tổn thương nếu cần thiết. Tránh chạm vào bất cứ chỗ đau nào trong miệng hoặc mắt.

Có thể súc miệng và nhỏ mắt với điều kiện là tránh sử dụng sản phẩm có chứa cortisone. Globulin miễn dịch ở người (Vaccinia Immune Globulin – VIG) được khuyến cáo sử dụng trong các ca bệnh nghiêm trọng.

Một loại thuốc kháng virus đã được phát triển để điều trị bệnh đậu mùa (tecovirimat) cũng đã được phê duyệt để điều trị bệnh đậu mùa khỉ vào năm 2022.

Hiện ở đâu trên thế giới có nguy cơ mắc bệnh đậu mùa khỉ?

Từ năm 1970, các ca bệnh đậu mùa khỉ ở người đã được báo cáo tại 11 quốc gia châu Phi: Benin, Cameroon, Cộng hòa Trung Phi, Cộng hòa Dân chủ Công Gô, Gabon, Bờ biển Ngà (Côte d’Ivoire), Liberia, Nigeria, Cộng hòa Công Gô, Sierra Leone, và Nam Sudan.

Thỉnh thoảng xảy ra ca bệnh ở các nước không có bệnh lưu hành. Các ca bệnh này thông thường được báo cáo ở những người đã di chuyển đến các nước có lưu hành bệnh. Một ổ bùng phát dịch xảy ra do tiếp xúc với động vật đã bị nhiễm bệnh từ động vật có vú nhỏ khác được nhập khẩu.

Trong tháng 5.2022, nhiều ca bệnh đậu mùa khỉ được ghi nhận ở một số nước không có bệnh lưu hành. Điều này không phải là điển hình của các xu hướng trước đây của bệnh đậu mùa khỉ. WHO hiện đang làm việc với tất cả các nước bị ảnh hưởng để tăng cường giám sát và cung cấp hướng dẫn về việc làm thế nào để ngăn chặn sự lây lan của bệnh và cách chăm sóc những người bị nhiễm bệnh.

Người quan hệ tình dục đồng giới có nguy cơ mắc bệnh đậu mùa khỉ cao hơn không?

Bệnh đậu mùa khỉ lây truyền từ người sang người qua tiếp xúc vật lý gần gũi. Nguy cơ bị nhiễm bệnh đậu mùa khỉ không hạn chế ở người có quan hệ tình dục hoặc người quan hệ tình dục đồng giới nam. Bất cứ ai có tiếp xúc vật lý gần gũi với người có nguy cơ làm lây nhiễm đều có nguy cơ nhiễm bệnh.

Một số ca bệnh đã được báo cáo từ các nước không có lưu hành bệnh đã được ghi nhận ở người quan hệ tình dục đồng giới nam. Các ca bệnh này được xác định tại các phòng khám sức khỏe tình dục.

Nguyên nhân mà hiện nay chúng ta được nghe nhiều báo cáo về ca bệnh đậu mùa khỉ trong cộng đồng người quan hệ tình dục đồng giới nam có thể là do hành vi tìm kiếm dịch vụ chăm sóc sức khỏe một cách tích cực trong nhóm dân cư này, theo WHO.

Nốt ban của bệnh đậu mùa khỉ có thể giống với các bệnh lây truyền qua đường tình dục bao gồm cả bệnh do virus herpes và bệnh giang mai. Điều này có thể giải thích tại sao các ca bệnh này được phát hiện tại các phòng khám sức khỏe tình dục. Rất có thể là khi chúng ta hiểu biết nhiều hơn về bệnh này, chúng ta có thể phát hiện ca bệnh trong cộng đồng lớn hơn./.